Những bức chân dung và ảnh khoả thân đầy khiêu gợi của họa sĩ theo trường phái Biểu hiện người Áo đã che giấu một khía cạnh khác trong sự nghiệp của ông: những bức phong cảnh lập dị.
Xuất bản ngày 21 tháng 11 năm 2024Cập nhật ngày 22 tháng 11 năm 2024Egon Schiele: Phong cảnh sống độngLựa chọn của nhà phê bình NYT
Egon Schiele, họa sĩ theo trường phái Biểu hiện Áo nổi tiếng, có một trong những sự nghiệp nghệ thuật ngắn ngủi nhất từ trước đến nay. Ông chỉ mới 28 tuổi khi qua đời trong đại dịch cúm năm 1918, và cái chết sớm của ông đã củng cố hình ảnh của ông như một biểu tượng của sự cường điệu quá mức của người Vienna. Ông chủ yếu được biết đến với những bức vẽ khỏa thân và bán khỏa thân có thể rất lộ liễu, và ông thường xuất hiện trong tác phẩm của chính mình. Với mái tóc dựng đứng, thân hình gầy gò và những ngón tay dài, xương xẩu, ông có thể được coi là một người đương thời với chúng ta, một nhân vật nguyên mẫu của phong cách punk dường như sẽ rất phù hợp với Lower East Side.
Nhưng Schiele không bao giờ thích cuộc sống thành thị. Tranh của ông, không giống như các bức vẽ, chủ yếu là phong cảnh — cảnh thiên nhiên cũng như góc nhìn từ trên cao xuống các ngôi làng Áo vắng vẻ không bị làm phiền bởi người mẫu của nghệ sĩ hay thậm chí là những người ăn mặc chỉnh tề. Hiện tại, Neue Galerie đã tập hợp khoảng 60 tác phẩm trải dài sự nghiệp của ông cho đến triển lãm đầu tiên cùng loại.
“Egon Schiele: Living Landscapes” là một chương trình hấp dẫn, lôi cuốn sâu sắc, giúp chúng ta làm quen với một phần ẩn giấu từ lâu trong sự nghiệp của nghệ sĩ. Vào thời điểm đế chế Áo-Hung đang ở những năm cuối cùng, Schiele chuyển sang phong cảnh như thể để tái tạo một thế giới đang tan rã. Điều đáng nói là ông đã hình dung các cảnh của mình bằng các thanh ngang được phân định rõ ràng, mang đến cho bầu trời, mặt đất và Sông Danube sự vững chắc không thể lay chuyển, giống như đá cẩm thạch.
Sinh vào tháng 6 năm 1890 tại vùng quê Tulln, Áo, Schiele lớn lên trong hoàn cảnh khiêm tốn và có tuổi thơ khó khăn. Ông nói về mẹ mình là người xa cách và không yêu thương và thích bầu bạn với “người cha cao quý” của mình, người làm quản lý nhà ga xe lửa và cho gia đình ở trong một căn hộ phía trên nhà ga Tulln. Schiele 14 tuổi khi cha ông qua đời vì bệnh giang mai, không lâu sau một nỗ lực tự tử.
Nghệ sĩ này lớn lên với tính cách nổi loạn và bất an ngang nhau, và có xu hướng hành xử phòng thủ. Ông theo học tại Học viện Mỹ thuật Vienna danh tiếng nhưng chỉ trích thành phố, tuyên bố rằng “mọi người đều ghen tị với tôi và lừa dối tôi”.
Ông bắt đầu vẽ tranh từ năm 16 tuổi, và triển lãm tại Neue Galerie mở đầu bằng một số tác phẩm đầu tiên của ông. Có những cảnh tượng thông thường nhưng có thẩm quyền về những đồng cỏ và ngôi làng phủ đầy sương mù in bóng trên nền trời xa xăm. Hầu hết các cảnh tượng đều có cảm giác rất xa vời với chúng ta, giống như những khung cảnh thoáng qua qua cửa sổ phủ đầy bụi của một chuyến tàu.
Nghệ thuật của ông đã có bước tiến vượt bậc sau khi ông chuyển đến Vienna và trở thành học trò của Gustav Klimt, người thống trị bối cảnh nghệ thuật Áo và được yêu mến vì đã mang đến vẻ đẹp trang trí cho chủ nghĩa hiện đại. “Hoa hướng dương I” của Schiele, bức tranh mà ông vẽ khi còn là sinh viên ở Vienna, mang phong cách hiện đại đầy thú vị. Ý nghĩa được rút cạn khỏi không gian sâu thẳm. Một bông hoa đơn lẻ — một thân cây đơn độc — xuất hiện trong cận cảnh gợi cảm, những chiếc lá cân đối của nó tỏa sáng trên nền màu tử đinh hương nhạt.
Khi bạn tiếp tục nhìn, bức tranh có một chút sắc thái tang lễ. Đầu của hoa hướng dương mất hầu hết các cánh hoa màu vàng và đã đổ xuống. Nó giống như một người đang nhìn chằm chằm xuống đất, những lọn tóc vàng hoe rơi xuống quanh khuôn mặt. Những chiếc lá ở phía bên trái của bức tranh được chạm vào một chút ánh sáng cuối buổi chiều, những tia nắng của mặt trời lặn.
Cuối cùng, Schiele đã chia tay Klimt và chống lại sự quyến rũ của màu sắc. Phong cảnh của ông, với sự chiếm ưu thế của màu nâu xì gà và màu trắng yến mạch, tương đối tối, như thể được thực hiện trong một thế giới mà mùa duy nhất là mùa thu. Ngay cả sau khi ông thay thế Klimt trở thành họa sĩ chân dung hàng đầu ở Vienna, Schiele vẫn là một nhân vật u ám. “Mọi thứ đều chết khi chúng còn sống”, ông đã nói một câu nổi tiếng.
“Stein on the Danube, Seen From the South (Large),” 1913, một trong những bức tranh đẹp nhất trong triển lãm, mô tả một ngôi làng không có người ở vào thời điểm gần như thời trung cổ. Bầu trời và những ngọn đồi bậc thang, cùng với dòng sông và các tòa nhà tập trung trên bờ, được thể hiện như những sọc màu mỏng, lắc lư lặp lại nhịp nhàng trên toàn bộ chiều rộng của bức tranh. Cảnh tượng này có thể khiến bạn liên tưởng đến góc nhìn cắt ngang các lớp địa chất của trái đất, của những thứ được phân tầng hoặc xếp chồng lên nhau. Bạn cảm thấy rằng có thứ gì đó đang tích tụ chậm rãi, có lẽ là chính thời gian.
“Thành phố giữa màu xanh (Thành phố cổ III),” 1917, cũng mang nặng quá khứ. Mặc dù Schiele dựa trên bức tranh phác họa Krumau, nơi sinh của mẹ ông, ông đã sáng tạo ra phần lớn địa hình, di chuyển thị trấn từ vị trí thực tế của nó vào giữa một khu rừng giả tưởng. Đó là một tưởng tượng khá ổn, nhưng tác phẩm hoàn thành, với những ngôi nhà chen chúc nhau được bao quanh bởi hai dải màu xanh lá cây thẳng đứng, có vẻ ngoài khó giải thích của một thị trấn đang chìm xuống lòng đất.
So với các bức chân dung của ông, với những đường nét sắc như thép cắt vào nền đất gần như trống rỗng, cảnh quan thị trấn mang lại cảm giác như một nơi ẩn dật khỏi chủ nghĩa hiện đại. Chúng vẫn không bị ảnh hưởng bởi động lực hướng đến chủ nghĩa trừu tượng đã làm sống động rất nhiều nghệ thuật tiên phong của thời đại của chúng. Người ta chỉ cần nhớ lại những bức tranh phong cảnh nguyên mẫu theo trường phái Lập thể mà Georges Braque đã vẽ ở thị trấn L’Estaque, nơi phân mảnh góc nhìn truyền thống, để nhận ra rằng Schiele đang theo đuổi một điều gì đó khác.
Có lẽ ông bị ám ảnh nhiều hơn những gì các nhà sử học nghệ thuật đã khiến chúng ta tin. Đã một thế hệ trôi qua kể từ khi Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại tổ chức triển lãm mang tính bước ngoặt “Vienna 1900: Nghệ thuật, Kiến trúc và Thiết kế”, giới thiệu Schiele với công chúng mới như một người đàn ông “quan tâm đến những vỏ bọc đã được chấp nhận”, trích từ danh mục của Kirk Varnedoe. Ông cho rằng Schiele là một “người nhập vai”, một nghệ sĩ bị mê hoặc bởi hình ảnh sân khấu, một Toulouse-Lautrec của Vienna.
Nhưng, xét theo triển lãm hiện tại, Schiele không đùa giỡn và không còn năng lượng nào để châm biếm. “Cây cầu” lập dị lặng lẽ của ông, 1913, một bức tranh lớn, vuông vắn, màu vàng bẩn, cho thấy một cấu trúc gỗ thô ráp: lối vào một cây cầu xiên qua phía bên trái của bức tranh. Nhưng không giống như các bức tranh về cây cầu của các nghệ sĩ khác, bức tranh này không để lại cho bạn cảm giác về sự tiến bộ công nghiệp hay về những điểm xa xôi kết nối qua không gian.
Thay vào đó, cây cầu dẫn chúng ta nhìn xuống — đến những thanh gỗ bên dưới nó, và chôn trong đất mềm, một chiếc hộp dài màu nâu. Thoạt nhìn, chiếc hộp trông chẳng khác gì một chiếc quan tài chứa một bộ xương đang vặn vẹo. Đây có phải là ý định của Schiele không? Có lẽ vậy. Sau đó, khi xem qua một bài luận của Kimberly A. Smith trong danh mục triển lãm, tôi tình cờ thấy một bức ảnh đen trắng ghi lại một bức tranh của Schiele hiện đã thất lạc (“Phục sinh”) mô tả hai thi thể nằm nghiêng đang cựa quậy trong những ngôi mộ liền kề.
Cứ tiếp tục đi. Gọi ông ta là cường điệu. Hoặc ám ảnh quá mức về cái chết. Hoặc tự ghét mình. Nhưng sự thật là bạn không thể chỉ trích Schiele vì sự nhạy cảm bi quan của ông khi bạn xem xét những bi kịch cá nhân và tập thể không chỉ nằm trong quá khứ của ông mà còn trong tương lai gần của châu Âu — từ đại dịch cúm năm 1918 đã cướp đi sinh mạng của ông và vợ ông, Edith, người đang mang thai sáu tháng, cho đến cơn ác mộng lịch sử xảy ra với Áo vào năm 1938, khi đất nước này bị Đức Quốc xã sáp nhập.
Nếu Schiele sống để chứng kiến Anschluss, ông có thể đã bị dán nhãn là “nghệ sĩ thoái hóa” giống như những người theo chủ nghĩa Biểu hiện khác và các cuộc triển lãm của ông đã bị đóng cửa. Trong chiến tranh, hàng trăm tác phẩm của ông đã bị đánh cắp khỏi những nhà sưu tập Do Thái, đó là lý do tại sao tên ông vẫn tiếp tục xuất hiện trong nhiều năm sau đó trong các bài báo về sự trở lại của nghệ thuật bị Đức Quốc xã cướp bóc.
Thế giới trước mắt ông không giống như cảnh Arcadian của Cézanne về những người tắm hay cảnh Matisse về những căn phòng khách sạn đầy nắng ở Nice. Nó không ủng hộ niềm tin hiện đại rằng các nghệ sĩ có thể tạo ra một thế giới mới và coi sự thay đổi lịch sử là dấu hiệu của sự tiến bộ.
Thế giới sắp tới thật đen tối, không thể nào cứu vãn được, và Schiele xứng đáng được ghi nhận vì đã từ chối giả vờ ngược lại.
Egon Schiele: Phong cảnh sống động
Đến hết ngày 13 tháng 1 năm 2025. Neue Galerie, 1048 Fifth Avenue; 212-628-6200, neuegalerie.org .
Deborah Solomon là một nhà phê bình nghệ thuật và người viết tiểu sử hiện đang viết tiểu sử của Jasper Johns. Thêm thông tin về Deborah Solomon
